نقش لکه های خون در اثبات جرایم

پوهنیار سمونمل بصیراحمد «فیضی»

چکیده
خون یکی از انساج مایع و مهم عضویت بوده، که در تمام وقایع جروح ناشی از صدمات جسمی از بدن سیلان و به اشیا و محیط مجاور تماس کرده سبب تشکل تجمعات، قطرات، آلودگی ها و لکه ها میشود. خون نظر به خصوصیات بیوشیمیک و Immunologic خود اساس معاینات لابراتواری را تشکیل میدهد. بناً خون یکی از دلایل مهم و غیر قابل انکار است که در اکثر صحنه های جرم به یکی از سه حالت (مایع، خشکیده و شسته شده) موجود بوده، با معاینات و تحقیقات آن میتوان اطلاعات زیادی در مورد جرم و مجرم کسب کرد.
تعریف خون
خون نسج متجانس است که حجرات آن در داخل مایع به نام پلازما شناورند. پلازما 55 در صد خون را تشکیل میدهد. مایعی است که 91 در صد آن را آب، 7 در صد آن پروتین ها، یک در صد آن را املاح معدنی ویک در صد بقیه را ویتامین ها، مواد قندی و مواد لیپیدی، هورمونها و اسید های آمینه تشکیل می دهند.
انواع لکه های خون در صحنه های جرم
انواع لکه های خونی را که  ممکن است در صحنه های جرم وجود داشته باشند، میتوان تحت سه عنوان زیر مورد بررسی قرار داد:
1-    خون موجود روی جسد ویا اطراف آن؛
2-    رد پا و گسترده های خون روی کف زمین؛ و
3-    لکه های خونی که روی دیوار و اثاثیه پاشیده شده اند (الگوهای لکه های خونی انتقالی تماسی) 
رنگ لکه های خون
خون تازه به رنگ قرمز روشن است و پس از خشک شدن به تدریج به رنگ قرمز تیره در می آید؛ در نور طبیعی روز، خون کاملاً خشک شده به رنگ قهوه ای تیز دیده میشود و معمولا تا ده روز تغییر رنگ می دهد و پس از آن رنگ خون ثابت میماند (نجابتی، 1381: 147).
مواد کیمیاوی، آب، محلل ها، لکه خون را بطور سطحی پاک می کنند و میتوان از عمق سطحی مانند بافت لباس یا تکه، خون محلول را استخراج کرد (شیرزاد، 1389: 73).
شکل لکه های خون
شکل لکه های خون بستگی به سختی یا نرمی سطحی که روی آن ریخته شده و نیز حجم و ارتفاع و جهت ریزش یا پرتاب آن دارد و معمولاٌ اگر به طور مایل بریزد گلابی شکل و باریکی آن در جهت پرتاپ خواهد بود ( قضایی، 1376: 138).
در شرایط عادلی هر قطره خون، به طور میاگین تقریباً 0.05 الی 0.06 ملی لیتر حجم دارد و بدین ترتیب تقریباً هر 20 قطره خون، یک ملی لیتر حجم دارد. قطرۀ خون در هنگام جدا شدن از منشأ خونریزی و در هنگام سقوط آزاد دچار اندکی نوسان میشود. چنین قطره ای خاصیت چسپندگی دارد و به همین دلیل مقدار کوچکی از آن بر روی بیشتر سطوح میچسپد. بر علاوه، سرعت نهایی یک قطره خون در هنگام سقوط آزاد، در حدود 6 تا 7 متر در ثانیه می باشد. عوامل متعددی بر اندازه و شکل قطره خون در هنگام رسیدن آن به سطح هدف، تأثیر دارد. به طور کلی یک قطره خون در حال سقوط آزاد در هنگام برخورد به سطح هدف، الگوهای حلقوی شکلی ایجاد میکند. افزایش فاصله سقوط باعث افزایش قطر لکه تا زمان رسیدن به سرعت حداکثر می گردد. در این ارتفاع و بالاتر از آن، قطر لکۀ حلقوی ایجاد شده ثابت می ماند. به همین دلیل است که از طریق بررسی قطر یک لکه خون، ارتفاع سقوط آن را میتوان تخمین زد (نجابتی، 1381: 148).
تحلیل و تجزیه خون 
تحلیل و تجزیه خون به چندین طریق انجام میشود. این تحلیل و تجزیه با استفاده از ماهیت فزیکی لکه های خون، حقایق مربوط به صحنه را آشکار می سازد. از طریق ارزیابی قطرات خون ریخته شده در صحنه جرم، تلاش میشود تا اقداماتی که لکه های خون موجود در صحنه جرم به وجود آورده است، شناسایی گردند. در اغلب اوقات،  لکه های خون دریچه ای به گذشته باز میکند. اندازه ، شکل  و الگوی انتشار لکه های خون یافت شده در صحنه جرم میتواند به بازسازی وقایع کمک کند. در بعضی موارد تحلیل و تجزیه الگوی لکه خون حتی از اطلاعات به دست آمده از آزمایشهای سیرولوژی یا DNA مفید تر و مهمتر است.
معلومات ذیل از جمله موارد میباشد که در آنها بررسی لکه خون به بازسازی صحنه کمک می نماید: جهت حرکت قطرات خون، فاصله منبع خونریزی تا سطح هدف، زاویه برخورد قطره خون، نوع قطرات خون، تعیین دنباله های لکه خون، جهت آنها و سرعت نسبی حرکت، ماهیت نیروی منجر به خون ریزی، ماهیت جسم ایجاد کننده خونریزی، تعداد ضربات وارده و موقعیت نسبی افراد و اشیاء مجاور محل خونریزی، تعیین توالی وقایع مرتبط با خونریزی، تفسیر شواهد تماسی یا انتقال، تخمین زمان گذشته از خونریزی،  حجم خونریزی الگوهای اصلی لکه های خون و الگو های یافت شده در صحنه جرم میباشد. (پاملا واکر، الین وود، 1389: 82)
الگوهای لکه های خون در صحنه جرم
الگوهای اصلی لکه های خون یافت شده در صحنه جرم در سه دسته کلی جای می گیرد:
•    الگو های ناشی از چکیدن خون (براساس خواص بیوشیمیایی و فزیکی خون ایجاد میگردد)؛
•    الگوهای ناشی از بخورد و پاشیده شدن لکه خون؛
•    الگوهای اشکال ویژه لکه خون.
آزمایش آثار خون: پس از جمع آوری و ارسال لکه های خون به آزمایشگاه های تحقیقات جنایی به منظور اثبات جرم، شناخت مجرمین و  کشف جرم کارشناسان اقدام به آزمایش های ذیل بر روی لکه ارسالی می کنند که نتایج این آزمایش ها میتواند درتعیین هویت مجرم، ارتباط ادله جمع آوری شده درنهایت تجزیه و تحلیل مدارک نسبت به تسهیل اقرار و انکار متهم و کمک به قاضی در صدور حُکم اقدام کرد. در هنگام معاینات خون برای متخصص سوالات مختلف مطرح میگردد.
-    د ر لکه ها، خون موجود است یا خیر؟
-    خون مذکور، خون انسان است یا خون حیوان؟
-    خونی که در مدارک اثباتیه موجود است، میتواند به شخص مورد نظر تعلق داشته باشد؟
-    خون دریافت شده به زن تعلق دارد، یا به مرد؟
-    خون دریافت شده به نوزاد تعلق دارد یا به کاهل؟
-    تعلق ناحیوی خون؟
-    تعیین زمان تشکل لکه؟ (عالمی، 1391: 95).
اهمیت لکه خون در اثبات جرم
لکه های خون یکی از موارد مهمی است که  در اکثر صحنه های جرم ممکن است به یکی از حالات مایع، خشک، شسته شده یا خونابه یافت شود. خون یکی از مهمترین دلایل جرم است که تحقیق کافی در آن، نقش مهمی در کشف جرم دارد؛ بنابراین در کشف جرم، پیدا کردن، جمع آوری و آزمایشات لکه های خون از اهمیت ویژه یی برخوردار است. امروزه پیشرفت ها علمی طبی اثبات نموده که خون همانند آثار انگشتان جزء صفات اختصاصی منحصر به فرد میباشد. 
مفهوم و موقعیت ادله اثبات در جرم یابی
تحصیل دلایل مادی در جرم یابی که از طریق آثار و مدارک به دست آمده از صحنه جرم از قبیل: لکه های خون، اثر انگشت، مو، اسپرم، بزاق دهن و ... انجام می¬گیرد، دارای ارزش خاصی بوده و اکثراً به نحوی موجب یقین علم قاضی در اثبات اتهام و یا رفع اتهام میباشد بطوریکه در بسیاری مواقع متهمی تحت تاثیر شرایط نامساعد، تلقین های ناروا، تبانی با مجرم اصلی، انگیزه های عاطفی مجبور به اقرار کاذب می¬گردد که این دلال و مدارک این اقرار را بی اعتبار کرده وبه قاضی در اجرای حکم کمک شایانی میکند، برعکس مجرم واقعی در مواجه با دلایل مادی اطمینان آور به بیان حقیقت ماجرا می پردازد و اقرار به ارتکاب جرم میکند.
نتیجه گیری
معاینات خون حل دوسیه های جنایی را برای مقامات حقوقی و قضایی آسانتر می¬سازد. در جرایم پیچیده معمولاً مرتکبان جرم با برنامه ریزی، مناسب ترین زمان، مکان و سلاح را بکار میبرند؛ بنابراین اتکا به اقرار و شهادت این جرایم، بسیار کم میشود و از طرف دیگر اعتبار و قطعیت دلایل مادی به جهت تغییر ناپذیری و اثبات آن در آزمایشگاه به مراتب بیش از سایر دلایل از جمله شهادت است. از بررسی لکه های خون میتوان در تأیید اقرار مجرم، انکار اقرار متهم و در نهایت در نظام دلایل معنوی که دلایل مادی دارای ارزش بخصوصی است، موجب یقین قاضی در اثبات اتهام اشخاص و یا رفع آن از ایشان میباشد، استفاده کرد. در بسیاری موارد، پس از جمع آوری دلایل مادی از صحنه های جرم مانند لکه های خون، مو ،اثر انگشت و... اقرار متهمی که تحت تاثیر شرایط نا مساعد و یا تلقین¬های ناروا یا انگیزه ها عاطفی در تحقیقات جنایی اخذ گردیده است، بی اعتبار تلقی گردد و بر عکس مجرم واقعی در مواجهه با دلایل مادی اطمینان آور، به شرح حقیقی ارتکاب جرم می پردازد و اقرار به ارتکاب جرم می نماید.
فهرست منابع
-    عالمی، احسان الله (1391)، طب عدلی، انتشارات سعادت.
-    شیرزاد، جلال (1389)، پولیس و پزشکی قانون، انتشارات دانشگاه علوم انتظامی.
-    قضایی، صمد (1376)، پزشکی قانونی، انتشارات دانشگاه تهران
-    نجابتی، مهدی (1381) پولیس علمی، انتشارات سمت، تهران
-    واکر، پاملا، الین، وود (1389)، آزمایشهای علوم قانونی، مترجم:سروش بهربر، انتشارات دانشگاه علوم انتظامی.