اهمیت مطالعه حشره شناسی از دیدگاه جنایی

پوهنیار سمونمل بصیراحمد فیضی
 
چکیده
پیشرفت هایی روز افزونی که در علوم مرتبط با بخش های جنایی و طب عدلی شاهد آن هستیم و همچنین روند رو به رشد که در دانش و تکنالوژی های مربوط به آنها بوجود آمده است، این امکان را به کارمندان جنایی داده است تا آمار کشف جرایم را بالا ببرند و در رمز گشایی قضایایی مغلق به موفقیت های چشمگیری نائل شوند. یکی از روش های علمی مفیدی که امروزه در حل معما های جنایی کمک شایانی به کارشناسان این علوم کرده است، دانش حشره شناسی جنایی میباشد. حشره شناسی جنایی شاخه ای از علم ساینس عدلی است که در خصوص چگونگی کاربرد حشرات و بند پایان در تحقیقات جنایی بحث می کند. ازهمان مراحل اولیه مرگ، حشرات به سمت اجساد در حال تجزیه جذب شده و قادر به تخم گذاری بر روی آن هستند. با مطالعه جمعیت حشرات و بررسی مراحل رشد و نمو لارو های آنها، محقیقین علوم جنایی قادر به تخمین شاخص پس از مرگ و هر گونه تغییری در موقعیت جسد و یا حتی علت مرگ خواهند بود. 
مفهوم و اهمیت حشره شناسی: 
حشرات گروپ بزرگی از بند پایان را شامل میشوند و در حدود یک میلیون نوع از آنها تا به حال شناسایی شده است. حشرات در زمینه های مختلفی در پیشرفت و نو آوری های انسان نقش مهمی داشته اند. مطالعه حشرات به دلیل ارتباط و نزدیکی آنها به برخی از سوالات که در خصوص اجساد مطرح میشوند سبب شده است تا در بررسی های جنایی به طور فزاینده ای مورد توجه قرار بگیرند و این امر زمینه تبدیل حشره شناسی جنایی را به عنوان یکی زیر شاخه های مهم علوم جنایی فراهم کرده است. حشره شناسی جنایی مطالعه کاربرد های حشرات و سایر بند پایان در بررسی های جنایی است. حشره شناسی جنایی شاخه ای از ساینس عدلی است که بر اساس آن با استفاده از حشرات میتواند زمان مرگ یا PMI، حمل و نقل جسد، مرگ ناشی از مسمومیت و موضوعات پیرامون آنها را مشخص کند. Entomology به معنای دانش حشرات و یا حشره شناسی است که روش جالب و نوینی در تحقیقات جنایی محسوب میشود. البته در این خصوص نباید از تأثیرات انسانی و محیطی در این زمینه غافل شد. حشرات یا بندپایان فوراً بر روی یک جسد در حال پوسیدن یا مردار یافت میشود. امروزه این شاخه از علم به کمک دسته بزرگی از بند پایان توانسته است در حل بسیاری از معما های قتل و جنایات مفید باشد و از آن پرده بردارد. حشرات از لاشه ها و اجساد موجود در در صحنه جنایت بعنوان منابع و ذخایر غذایی استفاده میکنند. یک حشره شناس جنایی میتواند با بهره بردن از این مدارک زنده و غیر زنده مثل تخم، لارو، شفیره و حشره بالغ، زمان مرگ را تشخیص دهد. از خود این حشرات همچنین میتوان، علاوه بر تخمین زمان مرگ و یا فواصل زمانی لحظه مرگ و زمان یافتن جسد، حمل و نقل، روش و دلیل مرگ و ارتباط مظنونان در صحنه مرگ مورد استفاده قرار گیرند.
حشرات و ارتباط آنها با تغییرات پس از مرگ بدن انسان:
به محض اینکه مرگ رخ میدهد، مرگ حجرات آغاز شده و آنزایم ها شروع به هضم حجرات میکنند؛ به این پروسه اتولیز گفته میشود.  مرحله متورم شدن که بوسیله باکتری های غیر هوازی رخ می دهد حدوداٌ 48 ساعت بعد از مرگ آغاز میشود. اتولیز و یا تجزیه حجرات در این مرحله قرار دارد و زمانی که باکتری های هوازی آغاز به کار می¬نمایند مرحله فساد جسد نیز آغاز می شود؛ در نتیجه بدن شروع به تجزیه شدن میکند. باکتری های موجود در دستگاه هاضمه شروع به از بین بردن انساج نرم کرده و در نهایت مایعات و گازات مانند هایدروجن سلفاید، کاربن دای اکساید، میتان، آمونیاک، اکساید گوکرد و هایدروجن تولید میشود. مولیکول های ناپایدار تحت عنوان آپنوموس آزاد شده از جسم در حال تجزیه، حشرات را جذب مینماید. محققان قادر به جداسازی این مواد کیمیاوی ناپایدار در مراحل مختلف تجزیه بدن میباشند. مولیکول های ناپایدار در طی هر مرحله آزاد شده و قادرند رفتار حشرات را تغییر دهند. بر اساس مطالعات انجام شده توسط کرگ و همکاران در سال 1950 مشخص شد که ترکیبات مبتنی بر سلفر مسئول جذب اولیه مگس ها بر لاشه های در حال پوسیدن می باشند، پس از آنکه مقدار زیادی از گوشت جسد توسط حشرات مورد استفاده قرار گرفت، مراحل خشکی جسد آغاز میشود. در میان بسیاری از بخش های خشک شده از جمله پوست و گوشت و اوتار خشک شده، انواع مختلفی از سوسک ها و کنه ها دیده میشوند. پروسه فساد یک جسد به محیط و شرایط محیطی آن بستگی داشته و در صورت عدم وجود برخی از حشرات خاص، فرایند فساد جسد اتفاق نخواهد افتاد. در هر مرحله از تجزیه اجساد حشرات خاصی دخیل میباشند. 
تخمین زمان سپری شده بعد از مرگ
تعیین سرعت نسبی رشد حشرات در این خصوص مهمترین نکته کلیدی در تخمین زمان سپری شده از مرگ میباشد. لارو حشره موجود در جسد میتواند شواهدی را برای تخمین زمان مرگ تا مدت یک ماه فراهم کند. شناسایی صحیح گونه های مختلف در سرعت و نمو با یکدیگر تفاوت دارند. در این خصوص کارشناس علوم جنایی باید اطلاعات و دانش لازم را برای تخمین صحیح از سن لارو یا شفیره مگس ها که از صحنه جنایت یا هنگام کالبد شکافی جمع آوری شده اند داشته باشد. بر این اساس میتوان با اندازه گیری زمانیکه از آغاز رشد لارو نمونه برداری شده از جسد میگذرد حداقل زمان سپری شده از مرگ را تخمین زد. به همین دلیل برای تخمین زمان مرگ باید سن لارو تعیین شود. با اندازه گیری طول و وزن خشک قدیمی ترین لارو و مقایسه آن با اطلاعات ثبت شده به عنوان مرجع، سن لارو تعیین میشود. میزان رشد لارو به حرارت محیط اطراف بستگی دارد. هر مرحله از رشد، احتیاجات حرارت خاصی دارد از این رو بسته به نوع حشره هر گونه ای از آنها در یک ساعتی از روز که درجه هوایی مشخصی دارند بر روی جسد انباشته میشوند که به آن درجه حرارت انباشتگی می گویند. این درجه حرارت برای تکمیل مراحل رشد و نمو آن حشره حایز اهمیت است. به محض اینکه دورۀ زمانی مربوط به زندگی لارو مشخص شد، میتوان آن را با دمای صحنۀ مرگ مقایسه و زمان مرگ آن را بر آورد کرد. اولین نسل از حشره بالغ میتواند برای تعیین سن مورد استفاده قرار گیرد که آنها را میتوان از طریق بال های چروک خورده و شکم کوچک شان که به رنگ خاکستری کمرنگ میباشند شناسایی کرد. در این رابطه نکته مهم یافتن مسن ترین حشره موجود بر جسد است که زمان رسیدن آن به جسد را مشخص میکند. این زمان کمترین زمانی است که از مرگ می گذرد، در واقع این زمان حداقل مدت زمانی است  که از رها شدن جسد، بلافاصله به آن حمله کرده باشند. در غیر این صورت در شرایط که صحنه جنایت در محیطی بسته یا در شرایط آب و هوایی نا مساعد باشد، و دسترسی حشرات به جسد با سختی باشد و منجر به  تأخیر ورود حشرات به جسد شود، باید در خصوص زمان تخمین زده شده، پدیده موج حمله را نیز در نظر داشت که شامل فاصله زمانی میان رها شدن جسد و حمله مگس ها برای تخم یا لارو گذاری روی آن میباشد، که برحسب روز یا ساعت لحاظ میشود. با توجه به موارد ذکر شده میتوان زمان مرگ را بر اساس فورمول ذیل بر آورد کرد:
زمانی که از تخم گذاری گذشته (روز یا ساعت)+موج حمله (روز یا ساعت)= PMI 
تجزیه و تحلیل  DNAبرای تحلیل شناسایی گونه ها:
با پیشرفت که در خصوص بیولوژی مالیکولی و تجزیه و تحلیل DNA در چند سال اخیر شاهد آن هستیم محققین طب عدلی و علوم جنایی، تمایل زیادی در استفاده از تکنیک های DNA برای طبقه بندی گونه های حشرات به دست آمده از صحنه وقوع جرم دارند. بخصوص اینکه تعداد زیادی از توالی های ژنی مربوط به حشرات در بانک ژنی جهان موجود میباشد که کمک زیادی به تجزیه و تحلیل DNAای حشرات جمع آوری شده از صحنه جرم داشته و به محققین این رشته، این امکان را می دهد که از طریق این توالی های ذخیره شده در بانک ژنی، حشرات ناشناخته بر روی اجساد را شناسایی کنند. 
شناسایی گونه های صحیح گام مهم برای بر آورد سن لارو است. همانطور که اشاره شد مقایسه مورفولوژی معمولاً برای شناسایی گونه هایی که به تخصص ویژه و اغلب وقت گیر نیاز دارند. مورد استفاده قرار می گیرد. به منظور غلبه بر این مشکلات در شناسایی گونه ها میتوان از واکنش های زنجیره ای پولی میراز (PCR) استفاده کرد که تحت آن نواحی مناسب از ژنوم لارو تکثیر کرده و با معلومات مرجع مورد مقایسه قرار می گیرند که نهایتاً منجر به شناسایی حشرات ناشناخته می شود.
نتیجه گیری
با توجه به نقش و اهمیت مطالعه حشرات در بررسی قضایایی مغلق حضور این شاخه از علم در مراکز جنایی محسوس میباشد. حشره شناسی عدلی امروزه به عنوان علمی مستقل و جدی در بسیاری از کشور های پیشرفته جهان به رسمیت شناخته شده است. بطوریکه در اکثر این کشور ها شاهد استفاده از ابزار های بیوانفورماتیکی مدرن برای پاسخ دهی به برخی سوالات مطرح شده در علم حشره شناسی که امکان پاسخ یابی آنها توسط تجزیه و تحلیل های سنتی امکان پذیر نمیباشد، میباشیم. به عبارتی در جهان پیشرفته امروزی استفاده از محاسبات مدرن در تجزیه و تحلیل شواهد DNA ای حشرات در راستای حل قضایایی جنایی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و گره گشایی بسیاری از قضایایی مغلق جنایی شده است. اما متأسفانه این علم هنوز در هیچ یک از مراکز طب عدلی و لابراتوار های جنایی کشور ما استفاده نمی شود؛ چه بسا خیلی از کارشناسان علوم جنایی با این علم آشنایی لازم را داشته باشند. پس میتوان با تحقیقات بیشتر و آشنا کردن افراد مرتبط با مسایل جرم شناسی جای این علم را در حل قضایایی جنایی باز کرد و امید است که در آیندهای نزدیک شاهد استفاده هرچه بیشتر آن در تعیین زمان سپری شده از مرگ باشیم که میتواند از آن به عنوان یکی از مهمترین ابزار ها برای پی بردن به راز یک قتل یاد کرد.

منابع:
1.    عبادی، رخشانی، رحیم، حمید، 1398، حشره شناسی، انتشارات انشتین.
2.    دهقانی، روح الله، 1400، حشره شناسی پزشکی، انتشارات مبتکران.
3.    بیدکی، محمد زارع، 1391، حشره شناسی پزشکی، انتشارات ایستا.
4.    Amendt,Jens, Roman Krettek, and Richard Zehner. 2004. “Forensic Entomology,”51-65.