بررسی خصوصیات مقایسوی مو از دیدگاه جنایی

پوهنیار سمونمل بصیراحمد فیضی 

 

چکیده
امروز مجرمان به اهمیت مدارک فزیکی مانند اثر انگشت، رد پا، خون و ... پی برده و سعی دارند صحنه جنایت را بدون بر جا گذاشتن این گونه مدارک ترک کنند. برخلاف مدارک اشاره شده، مو بسیار کوچک بوده و مجرمان قادر به دیدن آنها نیستند یا فرصتی برای جستجو و از بین بردن آنها ندارند. این مدارک علاوه بر تنوع در جنس و رنگ به آسانی بین دو فرد، یک فرد و یک شی و یا بین دو شی رد و بدل شده که نحوه این انتقال و تنوع موجود در مو میتوان پولیس را در کشف برخی از جرایم مانند، قتل، جرایم جنسی، جرایم خشن، دزدی، فرار پس از تصادف و ... یاری کند. در این مقاله از ضرورت بررسی مقایسوی مو در تحقیقات جنایی، طبقه بندی موی با سایر اجسام مشابه به آن، ارزش جنایی مو و عوامل مؤثر بر آن بحث خواهیم کرد.
مو
مو ها عمدتاً از ترکیبات پروتینی کراتین، تشکیل شده که میتواند به عنوان روینده ظریف بر روی پوست پستانداران تعریف شود. در انسان مو های روی سر، نواحی شرمگاه، پا ها و سایر نواحی بدن خصوصیاتی دارند که تعیین کننده رستنگاه آنها است.
به دلیل این که در حین درگیری های فزیکی مو ها میتوانند انتقال شوند، حضور شان میتواند متهم را به قربانی یا متهم و قربانی را به صحنه جرم مرتبط سازند، نوع مو هایی که کشف میشود و شرایط و تعداد مو های پیدا شده همگی بر میزان ارزش مدرک گردآوری شده در بررسی های جنایی اثر میگذارد. مقایسه خواص میکروسکوپی مو های مجهول با نمونه های معلوم جهت تشخیص این که آیا چنین انتقالی رخ داده است، کمک زیادی میکند (دیدریک، 2000 :12).
بررسی میکروسکوپی مو 
بررسی مو های انسان در آزمایشگاه تشخیص جنایی معمولاً توسط میکروسکوپ نوری صورت میگیرد و این بررسی معمولاً فرآیند دو مرحله ای است.
1-    شناسایی موی مجهول
2-    مقایسه مو های معلوم با مو های مجهول
شناسایی این مدارک به ویژه در جنایت های خشونت بار (از قبیل قتل، تجاوز به عنف، ضرب و جرح های شدید) که درگیری های فزیکی رخ می دهد، مفید است. در جنایات از قبیل دزدی و سرقت های مسلحانه ممکن است بقایایی از نمونه ها و تکه لباس حاوی مو بر جای بماند که در شناسایی مظنون مهم است.
اهمیت مو به عنوان مدرک، مربوط به متنوع بودن خواص مو بین افراد مختلف جامعه است که امکان پیش بینی را به وسیله مقایسه میکروسکوپی فراهم میکند. فکتور های زیادی بر روی اعتبار بررسی مو اثر دارد که از آن جمله میتوان به ورزیده گی بررسی کننده، نوع انتقال، تناسب موی معلوم و داشتن امکانات اشاره کرد. مقایسه مو ها یک فرآیند چند مرحله ای است. در ابتدا مشخص میشود که آیا منشاء  موی مجهول از حیوان است یا انسان، اگر منشاء مو حیوانی باشد باید بررسی بیشتری صورت گیرد. در ساختمان مو از داخل به خارج سه قسمت (مغز، قشر و کوتیکول) تشخیص داده میشود (شریفی، 1374:15).
موی انسان
تماس فزیکی باعث انتقال مو میشود. این انتقال میتواند مستقیماً از ناحیه ای که مو ها رشد کرده است، (انتقال اولیه) یا از لباس افراد صورت گیرد (انتقال ثانویه). مو هایی که بر روی لباس مظنون یا قربانی پیدا میشود و به طور طبیعی ریزش پیدا کرده باعث انتقال از نوع اولیه و ثانویه میشود، مو هایی که به زور کنده شده، نشان دهنده یک درگیری شدید است. (دیدریک 2000: 5).
موی حیوانات 
کشف موی حیوان بر روی مدارک فزیکی میتواند مظنون یا آن مکان را به جرم و خشونت مرتبط سازد. هنگامی ک موی حیوانی پیدا می شود نیاز است که نوع حیوان مشخص گردد و مقایسات میکروسکوپی با سایر نمونه مو های حیوانی معلوم که در مجموعه بانک اطلاعاتی حیوانات ویژه قرار دارد انجام گیرد، اگر موی مجهول، خواص میکروسکوپی یکسانی با یک موی معلوم نشان داد، مشخص میشود از کدام حیوان نشأت گرفته است.
جمع آوری مو
-    مو باید نمونه ای کامل همراه با ریشه باشد.
-    مو باید در دوره رشد یعنی فاز آناژن باشد.
-    مو هایی با طول مشابه از نواحی یکسانی از بدن باید انتخاب شود.
-    نمونه برداری باید تا جایی که امکان دارد بلافاصله بعد از وقوع جرم صورت گیرد زیرا نمونه های حاوی مو ممکن است بر اثر گذشت زمان و شرایط دگرگون شود (روبرتسون، 1999: 180-179).
گذشت زمانی بیش از چندین ماه تا سال میتواند از معنی دار بودن مقایسه مو های سر بکاهد. در حالی که گذشت چندین سال ممکن است تأثیر اساسی بر روی مقایسه دار مو های ناحیه شرمگاهی نداشته باشد (دیدریک 2000: 10-9).
مقایسه میکروسکوپی
چندین نتیجه گیری از بررسی و مقایسه میکروسکوپی موی انسان ها قابل حصول است، هنگامی که موی مجهول با مو معلوم توسط میکروسکوپ مورد مقایسه قرار می گیرد تمام طول تار مو به انضمام کل خواص میکروسکوپی تار مو مقایسه می گیرد. در تحلیل تار های مو، بررسی کنندگان مو ممکن است مطالب زیر را بحث کنند:
-    موی مجهول خواص میکروسکوپی مشابه با موی معلوم داشته و بنابراین منشاء موی مجهول با موی معلوم یکی است.
-    موی مجهول خواص میکروسکوپی غیر مشابه با نمونه موی معلوم دارد و بنابراین نمی تواند از منبع یکسانی نشأت گرفته باشد.
از مقایسه مو برای شناسایی قطعی افراد استفاده نمی شود، باید توجه داشت به دلیل اینکه پیدا کردن مو از دو فرد متفاوت که خواص میکروسکوپی یکسانی داشته باشند، نادر است و یافته های میکروسکوپی یا تطابق اساساً برای همخوانی قوی تر است.
فکتور هایی که مقایسه منفی مو ها را قوت می بخشد، شامل مقدار زیادی نمونه موی معلوم، کم بودن  تغییرات درون نمونه ای تعداد دو یا بیشتری موی مجهول که با هم در ضرب و شتم پیدا میشود و با نمونه مو های معلوم اختلاف نشان میدهد، مقایسه منفی مو ها را قوت می بخشد (روبرتسون، 1999).
 DNA میتوکاندریا و مو (mt DNA and hair)
قسمت اعظم مواد جنتیکی در حجرات انسان در هسته قرار دارد. علاوه بر آن DNA خارج از هسته نیز وجود دارد. میتوکاندریا یکی از اورگانیل های داخلی حجرات و خارج از هسته است که دارای DNA حلقوی مستقل است و بر خلاف DNA هسته که از هر دو والدین به ارث میرسد تنها از طریق مادر منتقل میشود. یکی از خصوصیات  mt DNAانتقال آن از حجرات مادر به فرزند است و این خاصیت در دریابی خانواده ها و جمعیت ها مفید است به بیان دیگر همۀ ترداف mt DNA بین فرد و خویشاوندان مادری یکسان و قابل ردیابی هستند. درحال حاضر آزمایش هایی که روی مو های بدست آمده در صحنه جرم آنجام می گیرد به سرعت جای خود را به آزمایش های mt DNA می دهند چرا که روش mt DNA میتواند اطلاعات عینی تر و دقیق تری را در ختیار کارشناسان صحنه جرم قرار دهد. در حدود 93% اطلاعات mt DNA است. حتی موهایی که 30 سال در شرایط محیطی مناسب قرار داشته باشند و از صدمات محفوظ باشد میتوان   DNAآنها را استخراج و تعیین هویت کرد (ملتون، 2005).
نتیجه گیری:
اهمیت نتایج بررسی مو به روش جمع آوری مدرک مورد استفاده در صحنه جرم و فرآیند بکار گرفته شده بر روی مدرک، روش بررسی مدرک و مهارت بررسی کننده مو بستگی دارد. موی سر و مو های نواحی شرمگاهی عموماً نسبت به مو های سایر نقاط بدن اهمیت بالاتری برخوردار است. 
مجرمین حرفه ای بعد از انجام ماموریت شان همیشه در کوشش این است که از خود شان در صحنه جرم هیچ اثر بجا نگذارند. اما پیشرفت علوم و تکنالوژی قادر به این است که کوچکترین آثار (مو) را که از مجرمین در صحنه جرم به جا میماند، شناسایی نموده و ایشان مجازات نماید.

فهرست منابع:
1-    Hairs, Fibers, Crime, and Evidence, Part1: Hair Evidence, Douglas W. Deed- rick, FORENSIC SCIENCE COMMUNICATION, VOLUME 2, JULY 2000.
2-    Forensic Examination of Hair, James Robertson, 1999.
3-    Melton, et al, JFS V50, N1, 2005.
4-    شریفی، محسن- ساسان نژاد، جواد (1374) خصوصیات الیاف نساجی، ناشر مرکز نشر دانشگاهی 1386.